|   مقدمه   |   طرز گرفتن ساز |  الفبای موسیقی    |   پرده شناسی در بالای دسته   |    پرده شناسی در وسط دسته   |     پرده شناسی در پائین دسته   |    طرز بستن پرده ساز   |    تئوری موسیقی  |   تاریخچه موسیقی  ایران   


PERSIAN MUSIC TERMINOLOGY

Radif
The Radif (raw or rank, model or a suit of sequences) is an evolving collection of old melodies that have been categorized into seven Dastgah. The main element of the Radif consists of the modes of each Dastgah and the sequence of the Goushehs and Avazes. Since the Radif was compiled and narrated by different masters, various versions of the Radif have emerged over time. However, in a broader sense, the Radif can be divided into two main categories: the vocal Radif and the instrumental Radif. The instrumental Radif is based on vocal modes or non-rhythmic music, which is designed in accordance with the special capabilities of each instrument for which the Radif is written. The vocal Radif is a kind of Radif in which Avaz or non-rhythmic music is based on poetic meters and syllabus. The rhythm is greatly influenced by the rhythm and meter of Persian poetry. This kind of Radif is performed by a vocalist. Since there is a close relation between instrumental and vocal parts of most Persian classical music, the player usually follows the vocalist in performance.
 

Dastgháh
Iranian classical music is based on the Radif which consists of seven Dastgahs. Apparently, the first classification of the Radif was derived from the Bohur Al-Alhan, a book written by Fursat Al dullah-i Shirazi. In addition to the characteristics of Maqam, each Dastgah has some rhythmic forms, such as intermezzo (Chaharmiezrab), Reng, and Kerishmeh as well as some non-rhythmic forms, which make the most part of each Dastgah. Modal changes appear in performing each Dastgah and return to the initial modes is other characteristics of each Dastgah. The names of the different Dastgahs and their sub-divisions in the Radif are:

1. Dastgah Shur which includes Avaz Abuata, Avaz Bayat Tork (Zand), Avaz Afshari, and Avaz Dashti.
2. Dastgah Segah.
3. Dastgah Chargah.
4. Dastgah Mahur.
5. Dastgah Humayoun and Avaz Esfahan.
6. Dastgah Rastpanjgah.
7. Dastgah Nava.


Mayeh
Mayeh is kind of tonal and it is similar to scale, but unlike scale, tonal not necessarily requires the sequence of the notes between the beginning and the ending notes of the scale. In Persian music, tonal is sometimes used for defining the Avaz like Mayeh-i Isfahán and Mayeh-i Afshary.
 

Maqam
Mayeh is kind of Mode: is the distances between the notes of any specify scale. In analyzing the theory of Persian traditional music, each scale is divided into two Dongs. The Dongs could be symmetrical or asymmetrical. Sometimes, both Dastgah and Maqam are used for the same purpose in Persian music like Dastgah-I Shur or Maqam-I Shur. In this case, Maqam-i Shur signifies the notes which correspond to the Daramad-i Shure.

Gusheh
Each of the existing melody in the Radif is called Gusheh. Gushes can appear in the form of Charmeszrab and Kershemeh. From the modal perspective, Gushes can be divided into two categories: the Gushes which are based on the change of the tonic or stop notes. In this case, the change of the mode has not occurred in accordance with Daramad. The other Gushes have changed in respect to the tonic and endnotes. For instance, Gusheh Dad in Mahur is among those Gushes that only its tonic note has change, while the mode and the tonic note have changed in Gusheh Delkash in the same Dastgah. Foroud is the descent or return to the beginning of the melody which is in accordance with the mode of the Daraumad.
 

Shahed Note (Tonic Note)
It is the note that appears more than any other notes and is the center of the melody.
 

Stop Note
After playing a Shahid note in a Gusheh you can end on this note as well as the Shahid note. Shahid and Stop can be the same note as in Mahour Do, Gosheh Delkash (Shahid & Stop are Sol) or they can be different notes as in Mahour Do, Gousheh Shekasteh (Shahed is Sol and Stop is Mi Koron)
 

Forms in Persian Music
Generally, form in music refers to the shape and the skeleton of the musical piece. There are two general forms in Persian music: First, the forms that exist in the Radif, such as Daraumad, Avaz, Kereshmeh, Bastehnegar, Charmezrab, Renge, Masnavi, and so forth. Second, the forms that do not exist in the Radif like Peeshdaramad and Tasneef. Except Daramad which is the introducer of the main mode in each Dastgah, all of the existing forms in Persian music are performable in other Dastgahs and Gushes.
 

A. The Existing Forms In The Radif
1. Daramad, it denotes beginning or appearing. Daramad introduces the main mode of each Dastgah. The form of Daramad can be though of vocal form too.
2. Avaz: is the main part of each Dastgah and is a non-rhythmic form.
3. Kereshmeh: is a rhythmic form whose rhythmic cycle is twelve.
4. Bastenegar: is also a rhythmic form which has a three-beat cycle (3/8, 3/16,…).
5. Charmezrab: has the fastest rhythm in the Radif. It can have various rhythmic cycles, such as 6/8, 6/16, 4/4, 2/4 or _.
6. Reng: is a dance-like piece marking the end of the performance. Its rhythmic cycle is usually 6/8.
 

B. The Forms that do not exist in the Radif
1. Peeshdaramad (prelude) usually performed in the beginning of the performance. It is a slow rhythmic piece which comes before Daramad in each Dastgah. These rhythmic forms usually have 2/4, _, 4/4, 6/4 rhythmic cycles. Darvish Khan and Mokhtari played a vital role in developing and promoting this rhythmic form.
2. Tasneef is a kind of music, which is accompanied with poems. Therefore, the presence of a vocalist is necessary in performing a Tasneef. Usually, Tasneef has a part known as overture and some other portions which can be only instrumental or partially instrumental and vocal. In terms of rhythm, Tasneef can have the form of Renge.

Improvisation
Improvisation is a kind of art in which the performer in accordance with his/her emotional mod uses his/her musical knowledge which he/she has gained through many years of repletion and practice under the supervision of the master. It should be mentioned that the ultimate goal of memorizing and mastering the Radif is to make the musician able to improvise
 

Modulation
Modulation is the art of changing the initial mode, going to different modes, and returning to the original mode. This mastery cannot be achieved unless the musician has perfectly learned the different Radifs and other musical pieces and compositions.

Scale’s note name in Persian music
A series of successive sounds or notes located between two notes one of which is the beginning and the other is the end of the scale. The numbers of the existing notes in each scale vary from country to country. For instance, in Chinese music, each scale has five notes. Therefore, the six notes is the repetition of the first note. In Jazz music each scale has six notes. It is to say that usually musical scales in most music contain seven notes and the eight notes is the repetition of the first note. Each note of any musical scale is called “degree”. The first degree in each scale defines the name of that scale. The Persian names of the different degrees of the eight-note scale (seven notes and 8th is a Octeve) are, Pardih, Ru Pardih, Miyani, Zir Namayan, Namayan, Ru-Namamyan, Mahsoos, and Hingum.
 

 

 


 

   

 1- تئوري موسيقي

موسيقي از دو بخش  نظري و عملي تشكيل شده است. دانستن آنچه مي نوازيم يا مي شنويم همان اندازه مهم است كه در هنگام صحبت كردن بايد مفهوم كلمات يا جملات را بدانيم. يك نوازنده خوب اگر نتواند مطالبي كه مورد استفاده قرار مي دهد را تجزيه و تحليل كند، به يك مجري بدون علم و دانش تبديل مي شود و با كسي كه از لحاظ تئوري موسيقي آگاهي دارد و نوازندگي را خوب مي داند، قابل مقايسه نيست. شعر گفتن بدون دانستن دستور زبان ممكن است ولي در جايي محدود مي گردد. نواختن و آهنگسازي نيز چنين است. پس چه بهتر كه به موازات نواختن ساز، از تئوري موسيقي نيز آگاهي داشته باشيم. در اين جا به نكاتي اشاره مي كنيم كه در موسيقي ايراني مورد استفاده قرار مي گيرند و پس از آن به تئوري موسيقي به صورت كامل مي پردازيم.

الفباي موسيقي از هفت حرف تشكيل شده كه به آنها نت مي گويند. دو، ر، مي ، فا ، سل ، لا ، سي. از توالي اين هفت نت، يك هنگام يا گام بوجود مي آيد. مثل: دو، ر، مي ، فا ، سل ، لا ، سي ، دو. از يك نت تا نت بعدي فاصله اي وجود دارد كه در قسمت فواصل به آنها مي پردازيم. هر فاصله اي را به فواصلي كوچكتر تقسيم كرده اند و آنها را با علامت هايي نشان مي دهند. مثلا: از دو تا ر را اگر يك بدانيم، آن را به دو قسمت تقسيم مي كنند. دو ا-----ا------ار. از دو تا ر را پرده و هر كدام از فواصل نصف شده را نيم پرده مي نامند. اگر از نتي نيم پرده كم شود، مثل ر كه نيم پرده به سمت دو ميرود، آن را با علامتي به نام بمل ( b) مي شناسيم، و اگر نيم پرده به آن اضافه شود، مثل دو كه نيم پرده به سمت ر ميرود، آن را با علامت ديز (#) مي شناسيم. در موسيقي ايران، فواصلي نيز وجود دارند كه كمتر از نيم پرده هستند. اين فواصل از تقسيم شدن يك پرده به تقريبا چهار قسمت تشكيل شده اند. دو اا---الف---ب---پ---اا ر. اگر از يك پرده به اندازه يك چهارم كم كنيم، علامت كرن را براي آن در نظر مي گيريم. مثل: ر كه به سمت حرف « پ» ميرود. و اگر از دو به سمت «الف» برويم، آنگاه از دو تا « الف» با علامت سري شناخته مي شود. حال به مثالي براي درك فواصل مي پردازيم. دستگاه شور از اين فواصل تشكيل شده: سل، لا كرن، سي بمل، دو، ر كرن، مي بمل، فا، سل. البته در نوشتن صحيح توالي نتهاي شور بايستي نوشت: فا، سل، لا كرن، سي بمل، دو، ر، مي بمل، فا. از نت فا تا سل فاصله اي وجود دارد به نام پرده طنيني كه در آينده در مورد آن صحبت خواهيم كرد. با توضيحات و مثالهايي كه آورده شد، به تشريح اصطلاحات موسيقي ايراني مي پردازيم.

آنچه از موسيقي ايران در دست است، مجموعه اي از نواها يا آهنگهاي گذشتگان است كه به هر يك از آنها گوشه گفته مي شود، كه سابقه اي در حدود دويست سال دارد (با توجه به روايات مختلفي كه وجود دارد)، اين گوشه ها با توجه به فواصلي كه دارند مرتب شده اند كه از مجموعه اين گوشه هاي مرتب شده، دستگاه تشكيل مي شود و از مجموع دستگاه ها رديف بوجود مي آيد. در هر دستگاه، گوشه ها طوري مرتب شده اند كه فراز و فرودي را مي توان در آنها مشاهده كرد. اين فراز و فرود را با نام هايي مي شناسيم، مثل آغاز هر دستگاه كه با گوشه اي به نام درآمد شروع مي شود. در ادامه به گوشه هايي بر مي خوريم كه در قسمتهاي مياني دستگاه قرار دارند و هر كدام را با نامي مشخص مي شناسيم. مثل مواليان، دلكش، سپهر، ماوراالنهر و... . در هر دستگاه گوشه هايي وجود دارد كه همنام با گوشه هايي در دستگاه هاي ديگرند، مثل: خسرواني، نغمه، زنگوله. با اين توضيحاتي كه داده شد، از مرتب شدن و در كنار هم قرار دادن گوشه هاي مختلف، تعداد هفت دستگاه تشكيل شده كه البته در بعضي از آنها و با توجه به قدمت، نوع فواصل، شخصيت و حالت ها، چند زير مجموعه را مي بينيم كه به آنها آواز مي گويند. آواز ها در همه دستگاه ها نيامده اند، و فقط در دو دستگاه وجود دارند. در دستگاه هاي شور و همايون. آوازهاي دستگاه شور عبارتند از: بيات ترك يا بيات زند، ابوعطا، دشتي، افشاري و بيات كرد. و آوازهاي دستگاه همايون تشكيل شده اند از: بيات اصفهان و شوشتري. در توضيح بايد گفت كه بعضي ها شوشتري و بيات كرد را از آوازها نميدانند و البته ما در اينجا فقط به روايتهاي مختلف اشاره مي كنيم. در توضيح اين آوازها بايد گفت كه آوازهاي بيات ترك يا بيات زند، ابوعطا، دشتي، افشاري و بيات كرد كه از مشتقات شور بودند از فواصل يكساني همانند شور تشكيل شده اند كه تفاوت آنها در مواردي است كه خواهيم گفت. در اجراي يك گوشه گاهي يك صدا يا يك نت بيشتر از همه به گوش ميرسد يا تاكيد بيشتري بر روي آن است كه به اين نت، نت شاهد مي گوييم. در پايان هر گوشه نوعي خاتمه يا پايان دادن وجود دارد كه از يك سري جملات تشكيل مي شوند، و در آخر روي يك صدا يا نت مي ايستد، نتي كه گوشه بر روي آن مي ايستد و به پايان مي رسد را نت ايست مي نامند. يك مثال كه تمامي موارد ذكر شده در آن گنجانده شده است: دستگاه شور، گوشه درآمد:

نتي كه با رنگ سبز نشان داده شده ( فا)، فاصله طنيني است. نتهاي قرمز نتهاي شاهد هستند.

 

نت با رنگ آبي، نت ايست است.

با اين مثال، متوجه اين نكته مي شويم كه غير از حالت ها و فضاي ايجاد شده توسط دستگاه ها، نت هاي شاهد و ايست نقش بسيار تعيين كننده اي در تميز دادن دستگاهي از دستگاه ديگر دارند. مثلا شاهد دشتي نت « ر» است ولي شاهد بيات ترك نت« سي بمل».

 

 

2 - تئوري موسيقي (فواصل)

بخش دوم آموزش تئوري موسيقي ايراني را به آموزش فاصله ها در موسيقي اختصاص مي دهيم. البته اين نكته را بايد متذكر شويم كه اين قسمت فقط مربوط به موسيقي ايراني نمي شود و در حالت كلي در همه نوع موسيقي يكسان است.

همانطوريكه قبلا گفته شده بود، حروفي كه در زبان موسيقي كاربرد دارند، هفت نت هستند. اين هفت نت، تفاوتشان در فركانسي است كه توليد مي كنند و از لحاظ زير يا بم بودن طبقه بندي و مرتب مي شوند. پس ميان اين نت ها فواصلي وجود دارد كه باعث تمايز آن ها مي شود. اين فواصل از واحدهايي به نام نيم پرده تشكيل مي شوند. يعني كوچكترين فاصله اي كه ميان دو نت وجود دارد، نيم پرده است. البته اين فاصله در موسيقي بين المللي به اين شكل است و در موسيقي مناطق مختلف دنيا، و در كشورهاي مختلف، كوچكتر از آن هم وجود دارد كه فعلا به آن نمي پردازيم. پس ميان نت ها نيم پرده و يا دو نيم پرده يا يك پرده وجود دارد. حال به تعريف و همينطور چگونگي وجود فواصل مي پردازيم. با توجه به اسامي نت ها، اين شكل را ترسيم مي كنيم

دو- - ر - - مي - فا - - سل - - لا - - سي - دو

به فاصله ميان دو نت دو تا ر نگاه كنيد، دو خط ديده مي شود، هر خط نشان دهنده يك نيم پرده است، پس از دو تا ر يك پرده است. بين ر تا مي هم يك پرده وجود دارد. از مي تا فا يك خط، پس از مي تا فا نيم پرده است. همينطور تا نت دو.

از دو تا ر، يك پرده و از دو تا مي دو پرده و... هر كدام از اين فواصل براي خود اسمي دارند. براي نامگذاري آن ها لازم است به اين نكات توجه داشته باشيم. فاصله مورد نظر از چند نت تشكيل شده، و ديگر اينكه اين فاصله چند پرده است. مثلا، از دو تا ر، فاصله، بين دو نت و يك فاصله يك پرده اي است. به فاصله يك پرده اي كه بين دو نت پشت سر هم وجود دارد، فاصله دوم بزرگ مي گويند. پس ر تا مي هم مي شود، دوم بزرگ، سل تا لا، لا تا سي و فا تا سل. حال اگر فاصله بين دو نت پشت سر هم نيم پرده باشد، به آن فاصله دوم كوچك مي گويند. پس مي تا فا و سي تا دو مي شود دوم كوچك. ممكن است اين فاصله از وجود يك علامت تغيير دهنده پديد آيد، مثلا، دو تا ر بمل، كه باز هم مي شود دوم كوچك. در نتيجه در مي يابيم آنچه اهميت دارد محاسبه عددي نت ها نسبت به هم و همينطور محاسبه مجموع پرده ها و نيم پرده هاي ميان آن هاست. اگر فاصله دو تا ر بيشتر از يك پرده شود و يك و نيم پرده گردد، يعني از دو تا ر ديز، به آن فاصله دوم افزوده مي گوييم. از سل تا لا ديز هم به همين شكل است. ابتدا مي گوييم، از سل تا لا مي شود دو نت، و سپس حساب مي كنيم كه بين اين دو نت چند نيم پرده وجود دارد، دو نيم پرده. و اينكه با اضافه شدن علامت ديز، به چه فاصله اي تبديل مي شود. سه نيم پرده، پس از سل تا لا ديز مي شود، دوم افزوده. از سل بمل تا لا، از سل تا لا مي شود دو نت و فاصله يك پرده، ولي با قرار گرفتن علامت بمل جلوي سل، نيم پرده به فاصله اضافه مي شود و در نهايت مي شود، دوم افزوده. از سل تا سي، مي شود سه نت يعني، سل، لا و سي. فاصله ميان آن ها دو پرده است، پس از سل تا سي مي شود سوم بزرگ. از دو تا مي هم مانند مثال قبلي است. سه نت و دو پرده كه مي شود، سوم بزرگ. از دو تا فا، چهار نت و دو و نيم پرده. براي اين فاصله مي گوييم، چهارم درست. پس چهارم درست، فاصله چهار نتي است كه دو و نيم پرده ميان آن ها وجود دارد. از دو تا سل هم مانند مورد قبلي است. پنج نت و سه و نيم پرده كه مي شود، پنجم درست. از دو تا لا، مي شود شش نت و چهار و نيم پرده كه مي شود، ششم بزرگ. از دو تا سي، هفت نت و پنج و نيم پرده كه مي شود هفتم بزرگ و از دو تا دو، هشت نت و شش كه مي شود، هشتم درست. اين فواصل ممكن است از هر نتي شروع شوند، مهم آنست كه بين آن دو چند نت فاصله است و همچنين چند پرده يا نيم پرده ميان آن ها وجود دارد. در نهايت، حالت هاي زير بدست مي آيد.

نتيجه فاصله پرده فاصله نت ها از هم
يكم درست يا همصدا صفر يا شش يك
دوم بزرگ يك دو
سوم بزرگ دو سه
چهارم درست دو و نيم چهار
پنجم درست سه و نيم پنج
ششم بزرگ چهار و نيم شش
هفتم بزرگ پنج و نيم هفت
هشتم درست يا يكم يا هنگام يا اكتاو شش هشت

و همچنين:

هرگاه به يك فاصله بزرگ نيم پرده اضافه شود، به يك فاصله افزوده تبديل مي شود. دو تا مي ديز، مي شود سوم افزوده.

هرگاه به يك فاصله درست نيم پرده اضافه شود، به يك فاصله افزوده تبديل مي شود. دو تا سل ديز، مي شود پنجم افزوده.

هرگاه به يك فاصله افزوده نيم پرده اضافه شود، به يك فاصله افزوده تر تبديل مي شود. دو تا سل ديز ديز، مي شود پنجم افزوده تر. در اين حالت مي گوييم، سل دابل ديز ## Sol

هرگاه از يك فاصله بزرگ نيم پرده كم شود، به يك فاصله كوچك تبديل مي شود. دو تا مي بمل، مي شود سوم كوچك.

هرگاه از يك فاصله درست نيم پرده كم شود، به يك فاصله كاسته تبديل مي شود. دو تا سل بمل، مي شود پنجم كاسته.

هرگاه از يك فاصله كوچك نيم پرده كم شود، به يك فاصله كاسته تبديل مي شود. دو تا  مي بمل بمل مي شود سوم كاسته.

در حالت بالا، اصطلاحا مي گوييم، مي دابل بمل Mi bb

بخش فواصل، بخش مفصلي در موسيقي است كه ادامه آن را در شماره آينده پي خواهيم گرفت.

 

 

 

  |   مقدمه   |   طرز گرفتن ساز |  الفبای موسیقی    |   پرده شناسی در بالای دسته   |    پرده شناسی در وسط دسته   |     پرده شناسی در پائین دسته   |    طرز بستن پرده ساز   |    تئوری موسیقی  |   تاریخچه موسیقی  ایران